سیر تحول و تطور نقوش و ساختار قالی های صفویه و قاجار (با تأکید بر موزه فرش ایران)

قالی، به عنوان اثر هنری ارزشمند و فاخر ایرانی با قدمتی دیرین، در دوران صفویه و قاجار، نقش مهمی در شناساندن فرهنگ و هنر ایران به دنیا داشته و حتی از دوره قاجاریه به بعد، سهم بزرگی در بهبود اقتصاد کشور ایفا نموده است. اما علی رغم چنین دستاوردهایی که هر کدام به تنهایی برای ارزش نهادن و توجه به یک محصول فرهنگی و هنری، کافی به نظر می رسد؛ متأسفانه تا کنون، آنگونه که باید به این مهم پرداخته نشده و اگر هم تا کنون مطالعه ای صورت گرفته، بیشتر حول محور قالی های دوره صفویه بوده که آن هم توسط مستشرقین به انجام رسیده است. بنابراین، با وجود کاستی ها و کمبودهایی که در زمینه بررسی قالی های دو دوره مهم تاریخ قالی بافی، صفویه و به خصوص قاجار وجود دارد؛ در این نوشتار تلاش می شود، ضمن مطالعه و بررسی قالی های این دوران، به ویژه قالی های موزه فرش ایران که همچون گنجینه ای ناشناخته و معرفی نشده می باشند؛ با مقایسه و تطبیق میان نمونه های دو دوره از نظر ساختار طرح و نقوش به کار رفته در آن ها، به فراز و فرودها و تحولات صورت گرفته در این مسیر پرداخته شود. بدین منظور، به بسترها و زمینه های اجتماعی، سیاسی، مذهبی و هنری این دوران به عنوان عوامل موثر بر روند تحولات، توجه شده و مفاهیم و معانی نمادین نقوش نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. رهاورد این تحقیق برای طراح قالی امروز، شناخت و الگوپذیری از ساختار طرح و نقوش قالی های صفویه و قاجار، به عنوان آثار هنری نفیس و فاخر ایران می باشد. چنین آثاری می توانند الهام بخش هنرمند معاصر در جهت خلق آثار بدیع و در عین حال اصیل، به شمار روند. دستیابی به این مهم، از طریق آنالیز طرح های تعدادی از قالی های موزه فرش ایران و توجه به درون مایه ها و مفاهیم نمادین نقوش آن ها تسهیل گردیده است . در این نوشتار، مطالب و تصاویر به روش کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده و در قالب تاریخی، توصیفی و تحلیلی تدوین یافته است.